Pytanie

Proszę o wyjaśnienie określenia „dzieci zamieszkujące w obwodach szkół”, użytego w art. 19 ustawy o systemie oświaty, w kwestii zameldowania na pobyt stały i pobyt czasowy.

Odpowiedź

Marek Wędrychowski

odpowiedzi udzielono w styczniu 2005

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) nie definiuje pojęcia „zamieszkania” ani „miejsca zamieszkania”, choć pojęcia te użyte są wielokrotnie, nie tylko we wskazanym w pytaniu art. 19. Miejsce zamieszkania zostało jednak zdefiniowane w art. 25 Kodeksu cywilnego. Przepis ten zawarty został w rozdziale II (Księga I, Tytuł II) zatytułowanym „Miejsce zamieszkania”. W rozdziale tym znajdują się także przepisy dotyczące miejsca zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską i pod opieką (art. 26 i 27).

Wobec braku nadania odrębnego znaczenia pojęciu „miejsca zamieszkania” w ustawie o systemie oświaty należy rozumieć je zgodnie ze wskazanymi unormowaniami Kodeksu cywilnego.

Największe znaczenie w tym zakresie mają przepisy art. 25 i 26, które brzmią następująco:

„Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Art. 26. § 1. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.

§ 2. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.”

Podkreślić wypada, że miejsce zamieszkania nie jest tym samym co miejsce zameldowania, niezależnie od tego czy chodzi o zameldowanie na pobyt stały czy czasowy.

Oczywiście miejsce zameldowania na pobyt stały powinno być co do zasady zgodne z miejscem zamieszkania w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Wynika to ze zbieżności definicji pobytu stałego zawartej w art. 6 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn.: Dz. U. Nr 87, poz. 960 z późn. zm.) z definicją z art. 25 k.c. a także z obowiązku meldunkowego.

W tym miejscu wypada przytoczyć tezę wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 maja 2001 w sprawie V SA 1496/00 (LEX nr 54454), zgodnie z którą:

„Pobyt stały w danym lokalu oznacza zamieszkiwanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego lub długotrwałego przebywania, z wolą koncentracji w danym miejscu swoich spraw życiowych, w tym założenia ośrodka osobistych i majątkowych interesów (art. 10 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych oraz w zw. z art. 25 k.c.).”

W konkretnej jednak sytuacji miejsce zamieszkania może różnić się od miejsca zameldowania.

Oczywiście dostępne dane, zawarte w ewidencji ludności, dotyczą wyłącznie miejsca zameldowania. Na tej podstawie zgodnie z art. 19 ustawy o systemie oświaty mają być podejmowane działania w zakresie kontroli przestrzegania obowiązku szkolnego. Jeżeli jednak w konkretnej sytuacji miejsce zamieszkania będzie inne niż zameldowania, to ostatnie w świetle art. 19 nie będzie miało znaczenia. Z praktycznego punktu widzenia oznacza to, że w razie zarzutu niedopełnienia obowiązku szkolnego rodzice dziecka mogą powołać się na inne miejsce zamieszkania. W takiej sytuacji dyrektor szkoły będzie musiał samodzielnie dokonać ustaleń w zakresie miejsca zamieszkania, kierując się art. 25 i 26 Kodeksu cywilnego.

Wydaje się, że w takiej sytuacji będzie miała odpowiednie zastosowanie teza 1994.01.26 wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego (Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku) z dnia 26 stycznia 1994 r. w sprawie SA/Gd 2268/93 (ONSA z 1995, nr 2, poz. 59), która brzmi następująco:

„W razie wątpliwości organ pomocy społecznej, po zebraniu materiału dowodowego i w wyniku swobodnej jego oceny, samodzielnie ustala charakter przebywania na terenie gminy osoby ubiegającej się o pomoc (ocenia wystąpienie przesłanek określonych w art. 25 k.c.) i w efekcie tego postępowania określa, czy i ewentualnie w jakiej formie i w jakim zakresie - z uwzględnieniem treści art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1993 r. Nr 13, poz. 60) - pomocy należy udzielić.”

Na zakończenie warto także wskazać pogląd wyrażony przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 września 1990 w sprawie III SA 688/90 (ONSA z 1990, nr 2-3, poz. 55):

„Nie ma przeszkód prawnych, by dziecko pozostające pod władzą rodzicielską przebywało na stałe u innej osoby (np. u dziadków) i u tej osoby miało miejsce pobytu stałego w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 1984 r. Nr 32, poz. 174 z późn. zm.).”